Honderdduizenden arme Brazilianen betalen zich blauw aan elektriciteit. Zonnepanelen in de favela’s brengen nu soelaas. De wijk waar Michael Jackson ooit een videoclip opnam, zet de toon.
“We kunnen toch niet alleen werken om de elektriciteitsrekening te betalen”, zegt José Hilario dos Santos, voorzitter van de Bewonersvereniging van Santa Marta, een sloppenwijk die ligt ingebed in Botafogo, een middenklassewijk in Rio de Janeiro.
De hoge elektriciteitskost in de favela is een gevolg van de consumptieraming van Light, de lokale stroomdistributeur, die enkel met het gemiddelde verbruik rekening houdt en niet met het verbruik van elk huishouden apart, zegt Santos.
“De rekening is hoog, zelfs als je afwezig bent, op reis gaat”, zegt hij.
Favela’s
De elektriciteitsprijs stijgt al jaren. Zonne-energie wordt daardoor steeds aantrekkelijker voor de honderdduizenden armen in de favela’s, voor wie elektriciteit een grote hap uit hun budget neemt.
Vijftien organisaties in Santa Marta – crèches, kerken, de bewonersvereniging, een muziekschool en het sambalokaal – verlagen nu hun energiefactuur met een zonne-energie-installatie, dankzij Insolar, een sociale onderneming die sinds 2015 actief is in de buurt, met de steun van oliebedrijf Shell.
Insolar probeert het project uit te breiden naar dertig bedrijven in Santa Marta. Het zoekt ook financiering voor proefprojecten in veertien andere favela’s in Rio de Janeiro, zegt oprichter Henrique Drumond.
Zonne-energie democratiseren
“Ons doel is om zonne-energie te democratiseren”, legt hij uit. “Dat doen we samen met de bevolking, we betrekken de mensen bij het hele proces, we leiden lokale werkkrachten op.”
In Santa Marta lokte een training voor elektriciteit en de installatie van zonnepanelen 35 geïnteresseerden. Ze hebben de training allemaal afgerond. Sommigen zijn vandaag al actief in de sector. “Onze belangrijkste troef zijn de mensen.”
De eerste installatie gebeurde in de gemeenschapscrèche Mundo Infantil (Kinderwereld), die in 1983 is opgericht door lokale vrouwen om ook moeders aan een baan te helpen. Vandaag vangt ze zestig kinderen op van een tot vier jaar oud, met dertien werknemers en occasionele vrijwilligers.
Geld uitsparen
De elektriciteit kostte er vroeger 300 real (70 euro) per maand. De stadssubsidie is onvoldoende. Daardoor viel de crèche al verschillende keren zonder stroom. “Wat we nu uitsparen, gebruiken we om de voeding van de kinderen te verbeteren”, zegt directrice Adriana da Silva.
De grootste zonne-installatie bevindt zich in een ander kinderdagverblijf, CEPAC, in het lagere, meer verstedelijkte deel van Santa Marta. Daar komen gemiddeld 150 kinderen. De crèche is verbonden aan een naburige katholieke school, Sint-Ignatius.
“De energierekening liep op tot bijna 5000 real (1170 euro) in 2016, nu is dat gedaald tot een vijfde”, dankzij zonne-energie, zegt Janaina Santos, directrice van de jezuïetenschool. Hier ging het uitgespaarde geld naar de uitbreiding van de bibliotheek en de aankoop van pedagogisch materiaal.
Referentie
“De school werd een referentie, ze kreeg zelfs het bezoek van universiteitsstudenten. Ook de milieuproblematiek is belangrijk. We maken van de gelegenheid gebruik om kinderen gevoelig te maken voor energie en afvalrecyclage.”
Zo werd Santa Marta een showcase van zonne-energie. Ook de bewonersvereniging van Santa Marta plaatste zonnepanelen, waardoor ze nu maandelijks 70 euro uitsparen.
Er zijn vaak stroomonderbrekingen in de wijk, maar dankzij batterijen en reflectoren zijn steegjes, patio’s en belangrijke lokalen nu verlicht. En de kabeltrein die de beklimming van de 360 meter hoge heuvel vergemakkelijkt, heeft noodverlichting. Op verschillende van deze plaatsen zijn er stopcontacten waar iedereen zijn mobiele telefoon kan opladen.
Toeristische rondleidingen
Ook het toeristische informatiepunt van de favela maakt alleen gebruik van zonne-energie.
De twaalf gidsen die de bezoekers begeleiden, zijn inwoners van Santa Marta. Sommige volgden de opleiding van Insolar. “Ik werk af en toe als elektricien”, zegt Carlos Barbosa, die ook kapper en milieuactivist is.
“Elke week is een van de twaalf verantwoordelijk voor het openen van de kiosk om 8 uur en het begeleiden van het eerste bezoek, dat individueel of in groep kan zijn”, zegt Mandundu Muziala Washiwa (50), een Congolees die in 2006 naar Brazilië kwam.
Michael Jackson
Nadien wisselen de gidsen elkaar af in volgorde van aankomst. Ze werken als zelfstandige. Hun inkomen is wat de toeristen hen betalen, 13 euro voor Brazilianen, 40 procent meer voor buitenlanders.
Een standbeeld van Michael Jackson, op een terras in het centrum van Santa Marta, is de toeristische trekpleister. De Amerikaanse muzikant nam er in 1996 de videoclip voor “They Don’t Care About Us”.
“De stroom toeristen was goed voor het WK voetbal in 2014 en de Olympische Spelen in 2016, maar door de toename van het geweld in de stad is de vraag gedaald”, zegt Washiwa.
Handelaars
Aan het standbeeld van Michael Jackson, die in 2009 overleed, heeft Andreia Miranda (38) een kleine winkel waar ze souvenirs van de zanger en kleding en objecten die met popmuziek verband houden verkoopt. Ze hoopt binnenkort zonne-energie te hebben.
“Ik moest vorige maand 960 real (224 euro) uitgeven, door de hitte moet ik airconditioning gebruiken, en ik ben van plan de winkel uit te breiden. Nu is het aan bedrijven om hulp te krijgen van Insolar.”
Miranda is voorzitter van de handelaarsvereniging van Santa Marta. Ze schat dat de wijk nu honderd bedrijven telt, dubbel zoveel als acht jaar geleden. “We betaalden een belachelijke prijs voor elektriciteit, meer dan de rijken in de stad.”
Copacabana
Bibiana Ángel, een Colombiaanse van 35, installeerde in 2016 zonnepanelen op haar hotel in Babilonia, een favela in de buurt van het beroemde strand van Copacabana. Ze spaarde daarmee al 600 real (140 euro) per maand uit. Daardoor kon ze in amper twee jaar de lening voor haar twaalf zonnepanelen aflossen.
Maar Hotel Estrelas is ook een milieuproject, benadrukt ze. In de tuin kweekt ze zelf haar groenten en ze sorteert het afval voor recyclage. Daardoor krijgt ze nog een korting op haar stroomfactuur van Light.
Ondertussen probeert een groep inwoners van Santa Marta een coöperatie op te zetten om ook zonne-energie in woningen te installeren.