Het Klimaatakkoord van Parijs heeft de terugtrekking van de VS overleefd en het begrip nuluitstoot aanvaardbaar gemaakt. Een analyse van het akkoord in vijf successen. 

1) Politiek veerkrachtig

Het lijdt geen twijfel dat de terugtrekking van de VS uit het Klimaatverdrag van Parijs door president Donald Trump een klap was: de op één na hoogste klimaatvervuiler ter wereld zou zich tijdens zijn ambtstermijn aan zijn verplichtingen onttrekken. Dat gaf andere landen een alibi om precies hetzelfde te doen.

Maar de beslissing leidde toch niet tot een uittocht van gelijkgestemde nationalistische leiders. Zelfs Jair Bolsonaro, die de ontbossing in eigen land aanjoeg, werd overgehaald om in het pact te blijven. De VS bleven alleen – en ze zullen zich opnieuw aansluiten onder de verkozen president Joe Biden.

De structuur van vrijwillige nationale bijdragen en een gemeenschappelijk verantwoordingskader, inclusief het “ratelprincipe” om de vijf jaar, werkt min of meer zoals bedoeld.

Tegelijkertijd had het Franse voorzitterschap van de Klimaattop in 2015 veel werk gemaakt van contacten met de industrie en subnationale overheden. Die konden in de voorbije jaren vaak het gebrek aan actie door nationale overheden compenseren.

2) Opwarming van 1,5 graden

Een van de grootste verrassingen van Parijs was de opname van 1,5 graden Celsius als ambitieuze limiet voor de wereldwijde temperatuurstijging.

Die doelstelling werd al lang geëist door de meest kwetsbare eilandstaten, omdat het essentieel is voor hun overleven. Maar ze was lang weggezet als onhaalbaar door grotere mogendheden: 2 graden Celsius was het gematigde, redelijke doelwit.

Het Wetenschappelijke VN-Klimaatpanel (IPCC) werd gevraagd om een ​​speciaal rapport op te stellen over de wetenschap van 1,5 graden. Het werd in 2018 gepubliceerd en benadrukte het verschil dat die halve graad zou maken voor miljoenen levens.

De officiële erkenning maakte de ambitieuze doelstelling niet makkelijker bereikbaar. Wel nieuw is dat voorstanders van 1,5 graden niet langer de haalbaarheid ervan moeten verdedigen. Het zijn nu de voorstanders van 2 graden die het opofferen van kwetsbare gemeenschappen moeten goedpraten.

3) Nuluitstoot is ’trending’

“Netto nuluitstoot” is hard op weg hét begrip van 2020 te worden: onder meer China, Japan en Zuid-Korea hebben zich bij de EU en Groot-Brittannië gevoegd met doelstellingen om hun uitstoot netto tot nul te herleiden.

Ook die trend heeft zijn wortels in het Akkoord van Parijs. Nuluitstoot kreeg in 2015 weliswaar een pak minder aandacht dan het temperatuurdoel – ook door de omfloerste omschrijving – maar de ondertekenaars waren het erover eens om uiteindelijk voor CO2-neutraal te gaan. Het akkoord heeft het over het doel “een balans te vinden tussen antropogene emissies en de CO2-opslag… in de tweede helft van de eeuw”.

Nuluitstoot is als mijlpaal een pak praktischer en concreter dan opwarmingslimieten van 1,5 of 2 graden, en er zijn duidelijke implicaties voor de investeringen van vandaag. Als je streeft naar een netto nuluitstoot over dertig jaar, heeft het geen zin om een ​​vervuilende kolencentrale, oliepijpleiding of LNG-terminal te bouwen met een typische levensduur van veertig jaar of meer.

4) Verschuiving naar schone energie

Het financieringslandschap is in de voorbije vijf jaar massaal verschoven ten gunste van schone energie.

Het Akkoord van Parijs gaf het signaal dat verbeteringen in schone technologie een waardevolle – en veilige – investering waren, terwijl fossiele brandstoffen steeds riskanter werden. De pandemie die dit jaar is uitgebroken, heeft die boodschap nog versterkt.

Er is veel veranderd: in het voorjaar van 2015 verklaarde voormalig VN-klimaatchef Yvo de Boer nog dat steenkool een “logische keuze” was voor ontwikkelingslanden. 

Vijf jaar later prijst het doorgaans conservatieve Internationaal Energieagentschap wind- en zonne-energie als veerkrachtiger dan fossiele brandstoffen, door een door covid veroorzaakte daling van de vraag.

Financiële instellingen in Azië beginnen hun westerse tegenhangers te volgen en zetten steenkool op de zwarte lijst. Ook het Chinese ministerie van Milieu schaarde zich onlangs achter die houding.

Grote bedrijven in schone energie groeien zo snel dat ze oliemaatschappijen inhalen qua marktwaarde. En modellen leggen de datum voor “peak oil” steeds vroeger – sommigen in de industrie vragen zich zelfs al af of de vraag ooit zal terugkeren naar het niveau van vóór de pandemie.

5) Institutionele mentaliteitsverandering

Het Klimaatakkoord van Parijs kent geen centraal mechanisme om de afspraken te handhaven. Maar dat betekent niet dat het akkoord niet afdwingbaar is.

Instellingen, van financiële toezichthouders tot stadsbesturen, integreren de doelstellingen en principes van het akkoord in hun beleid, waardoor nieuwe mechanismen voor verantwoording worden gecreëerd.

Meer dan vierhonderd publieke ontwikkelingsbanken hebben zich ertoe verbonden hun activiteiten af ​​te stemmen op het Klimaatakkoord van Parijs. Het handvol Aziatische banken dat dit nog niet heeft gedaan, staat ​​onder toenemende druk om dat voorbeeld te volgen.

Sinds 2015 heeft de EU de naleving van het Klimaatakkoord ook tot een voorwaarde gemaakt voor nieuwe vrijhandelsovereenkomsten. De terugval in Brazilië op het gebied van ontbossing vormt een mogelijke belemmering voor de ratificatie van het EU-handelsakkoord met het Mercosur-blok.

In rechtszaken over de hele wereld refereren advocaten naar het akkoord. In Groot-Brittannië speelt het een sleutelrol in het verzet tegen de uitbreiding van Heathrow Airport.