TIL-therapie is een nieuwe behandeling voor patiënten met uitgezaaid melanoom, een agressieve vorm van huidkanker. Volgens KWF Kankerbestrijding zou het een goede behandeling kunnen zijn voor patiënten met uitgezaaid melanoom. Bij deze behandeling worden afweercellen uit de patiënt gehaald, in het laboratorium bewerkt en daarna weer teruggegeven aan de patiënt om de tumor te lijf te gaan. Internist-oncoloog John Haanen van het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis (AvL), waar deze nieuwe immuuntherapie al sinds 2014 wordt ontwikkeld, is enthousiast en noemt het ‘een uitstekend wapen in de strijd tegen uitgezaaid melanoom.’ Haanen is tevens bijzonder hoogleraar klinische oncologie aan het Leids Universiteit Medisch Centrum.

Immunotherapie is een recent ontwikkelde behandeling waarbij het afweersysteem van de patiënt wordt getraind om kanker te kunnen herkennen en aan te vallen. Er zijn verschillende manieren om het afweersysteem op die zware taak voor te bereiden. Zo werd in 2018 de Nobelprijs voor Geneeskunde uitgereikt aan de grondleggers van ‘checkpointremmers’; medicijnen die voorkomen dat kankercellen verstoppertje kunnen spelen voor het afweersysteem.
Hoewel er goede resultaten zijn geboekt bij o.m. melanoom en longkanker, zijn er ook nog altijd veel patiënten bij wie de medicijnen niet werken. Dat vraagt dan om andere manieren om het afweersysteem te helpen, zoals de TIL-therapie (TIL staat voor ‘Tumor Infiltrerende Lymfocyten’).  Bij deze behandeling worden afweercellen uit het bloed van de patiënt gezuiverd, in het laboratorium getraind om kankercellen te herkennen, vermenigvuldigd en teruggegeven aan de patiënt om de tumor te lijf te gaan.
Al sinds 2014 wordt in het Amsterdamse Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis – hét in kanker gespecialiseerde ziekenhuis en onderzoeksinstituut – onderzocht of de TIL-therapie een optie is voor melanoompatiënten waarbij de checkpointremmers niet aanslaan. Inmiddels zijn in het kader van de TIL-studie voldoende patiënten betrokken en worden de studieresultaten geanalyseerd. TIL- behandeling blijft in de tussentijd beschikbaar voor patiënten met vergevorderd/uitgezaaid  melanoom. De behandeling wordt in het kader van deze studie ook vergoed via het basispakket.

Resultaten TIL-onderzoek

Kortgeleden heeft internist-oncoloog en bijzonder hoogleraar klinische oncologie John Haanen de resultaten van het TIL-onderzoek bekend gemaakt. Bij bijna de helft (49%) van de patiënten met uitgezaaid melanoom die de therapie kregen, werden de uitzaaiingen kleiner en bij 20% verdwenen die zelfs volledig. Haanen: “Deze percentages zijn beduidend hoger dan bij de patiënten die de standaard immuuntherapie kregen met ipilimumab, een middel dat lichaamseigen afweercellen helpt de kankercellen beter te bestrijden. In dat geval werden de uitzaaiingen bij 21 procent van de patiënten kleiner, en verdween de ziekte volledig bij 7 procent.”

Pittig behandelplan

In het Algemeen Dagblad (AD) vertelt Haanen uitgebreid over het behandelplan bij TIL-therapie: “De behandeling is overzichtelijk maar wel pittig. Zij bestaat uit vier onderdelen. Eerst is er een operatie, want je moet afweercellen uit de uitzaaiing hebben. In het laboratorium maken we van die T-cellen in vijf weken tijd een miljardenleger. Dan krijgt de patiënt chemotherapie. Die geven we niet omdat die iets tegen de kanker doet, want een melanoom reageert daar überhaupt niet op. Maar als je die miljarden afweercellen wilt teruggeven, moet je daarvoor in het lichaam eerst ruimte creëren door de eigen afweer tijdelijk even te onderdrukken. Als de afweercellen zijn teruggeplaatst, geven we snel opeenvolgende nabehandelingen met een middel dat zorgt voor de snelle groei van cellen, interleukine-2.”

Geen langdurige bijwerkingen

Waar krijg je nu de meeste last van?
Haanen: “Van de chemotherapie. En van de interleukine-2 kunnen patiënten koorts en koude rillingen krijgen. Maar tegen de tijd dat zij het ziekenhuis verlaten, zijn ze eigenlijk al voor 80% hersteld van de bijwerkingen. De rest gebeurt thuis. Je hebt dus geen langdurige bijwerkingen van deze eenmalige therapie. Als je er ook heel goed op reageert, heb je ook weinig nazorg, zoals langdurige intensieve controles nodig. Dat drukt de kosten.”
Is de simpelheid de kracht van de TIL-behandeling?
Haanen: “Dat denk ik wel. Vooral bij melanomen weten we dat afweercellen in de kankeruitzaaingen de tumor kunnen herkennen. Maar de tumor is zo slim om die afweer zwaar te onderdrukken. Die afweercellen zitten er wel, maar zijn verlamd. Die kunnen niks. Wat we geleerd hebben, is dat als je die afweercellen uit hun omgeving haalt en ze in het laboratorium activeert, de cellen hun verlamming overkomen en terug in het lichaam goed hun werk doen.”

Specialisten in Kopenhagen

In de TIL-studie werkt het Antoni Leeuwenhoek samen met collega-specialisten in Kopenhagen. Beide ziekenhuizen maken zelf de T-cellen aan voor de patiënten. Het Antoni van Leeuwenhoek heeft daarvoor een eigen BioTherapeutics Unit opgericht. Dat kan ook leunen op assistentie van het Laboratorium voor Celtherapie van bloedbank Sanquin zodat er altijd voldoende productiecapaciteit is.
Haanen: “We zijn er trots op dat we dit zonder farma voor elkaar hebben kunnen krijgen. Het gaat hier om ‘academic pharma’, onder extreem strenge en hygiënische omstandigheden. Wij durfden het samen met Deense collega’s aan om als eerste ter wereld een omvangrijk onderzoek te doen met een grote controlegroep.” De deelnemers werden willekeurig (bij loting) ingedeeld voor onderzoek met een standaard-immuuntherapie met ipilimumab óf met de TIL-therapie.

Kwaliteit van leven

Uit de studie bleek dat niet alleen de behandeling effectiever is, zij zorgt ook voor meer kwaliteit van leven. Patiënten scoorden hierop beter dan mensen die met ipilimumab werden behandeld. “Ik denk dat we in Nederland en Denemarken op het juiste moment hebben bedacht dat we dit moesten doen. We vonden de overheid aan onze zijde voor financiële ondersteuning. Op de resultaten moet je soms lang wachten, 7,5 jaar is best lang, maar nu zijn we zover en is iedereen toch wel heel erg onder de indruk.”

Erkennen als standaardtherapie

Tot het eind van 2022 kunnen patiënten in Nederland via hun behandelend oncoloog nog doorgewezen worden en instromen in de TIL-studie als zij voldoen aan bepaalde criteria. Hun behandeling wordt vergoed. En daarna?
Haanen: “Het ministerie voor Volksgezondheid doet zijn uiterste best om de TIL-behandeling vanaf volgend jaar de standaardtherapie te maken, vergoed door de zorgverzekeraars. Het Zorginstituut Nederland heeft daar veel bemoeienis mee. Met steun van KWF Kankerbestrijding kloppen we als academische partij ook aan bij het Europese Geneesmiddelenagentschap (EMA), dat een Europese goedkeuring en registratie afhandelt. Hopelijk gaat het EMA daarmee akkoord waardoor de TIL- behandeling als erkend geneesmiddel beschikbaar komt voor de hele Europese markt.”

Baanbrekend op twee fronten

Wat betekent de baanbrekende behandeling voor andere kankersoorten?
Haanen: “Dit reikt verder dan alleen patiënten met melanoom. Onze behandeling wordt nu ook getest bij longkanker, baarmoederhalskanker, bij hoofd- halstumoren. Ook daar zie je successen. De kans is groot dat de TIL-behandeling wordt toegepast bij andere tumortypen. Dit is baanbrekend op twee fronten. Het is de eerste keer dat de inzet van afweercellen op deze manier wordt getest. Bovendien zijn de resultaten beter dan bij de bestaande behandelingen. Het is nu aan ons, aan oncologen en aan de overheid, om ervoor te zorgen dat veel patiënten hier baat bij hebben.”

Printvriendelijk