Een 53-jarige man in Duitsland is in ieder geval de derde Europeaan met hiv, die virusvrij is verklaard na een procedure waarbij zijn beenmergcellen werden vervangen door hiv-resistente stamcellen van een donor (stamceltransplantatie). Een internationaal team van onderzoekers, gesteund door het Aidsfonds, onderzocht hem vier jaar lang nadat hij stopte met het nemen van hiv-medicatie. Het is het langste en meest nauwkeurige onderzoek naar een patiënt met hiv na stamceltransplantatie tot nu toe. Dat sterkt de onderzoekers in hun vaststelling dat de patiënt inderdaad is genezen én het geeft nieuwe inzichten voor de ontwikkeling van een geneesmiddel dat voor iedereen is toe te passen.
Hiv staat voor humaan immunodeficiëntievirus. Het is een virus dat de afweer van mensen verzwakt en de ziekte aids kan veroorzaken. Vorig jaar overleden bijna 700.000 mensen aan aids.
De 53-jarige ‘Düsseldorf patiënt’ is iemand die de stamceltransplantatie al tien jaar geleden onderging. Over zijn mogelijke genezing werd al eerder bericht, kort nadat hij stopte met hiv-behandeling. Nieuw is nu de publicatie in het vakblad Nature Medicine, waarin de wetenschappers de resultaten van hun jarenlange onderzoek presenteren.
Net als eerdere personen die via die methode genezen zijn, onderging de ‘Düsseldorf patiënt’ de ingrijpende behandeling omdat hij ook bloedkanker had. Door donorcellen te gebruiken met een mutatie die bescherming biedt tegen hiv, genas hij van kanker én de hiv-infectie. Omdat de behandeling zeer risicovol is, wordt deze alleen ingezet wanneer er geen andere optie is; dat is bij levensbedreigende bloedkanker het geval. Een stamceltransplantatie kan dus niet voor iedereen met hiv worden gedaan.
Deskundig Europees beoordelingspanel
Onderzoekers van IciStem onderzochten de effecten van stamceltransplantatie op hiv.
IciStem is een samenwerkingsproject om het potentieel voor hiv-genezing te begeleiden en te onderzoeken bij hiv-geïnfecteerde patiënten die een allogene stamceltransplantatie nodig hebben voor hematologische aandoeningen. Het IciStem-consortium is samengesteld uit een deskundig Europees beoordelingspanel van hematologen samen met specialisten op het gebied van infectieziekten, virologen en immunologen.
Dr. Anne Wensing van het Utrecht Medisch Centrum (UMC Utrecht) coördineert het onderzoeksproject van IciStem en is één van de hoofdonderzoekers. “Door dit onderzoek kunnen we nu bevestigen dat het in principe mogelijk is de replicatie van hiv duurzaam te voorkomen,” zegt zij. “Ondanks dat er flarden van hiv in bloed en weefsels zijn aangetroffen, is er vier jaar na staken van de hiv-therapie geen virale rebound. Het lijkt erop dat het afweersysteem het virus als het ware ‘vergeet’.”
Investeren in genezing voor iedereen
En nu, zegt Anne Wensing, is het belangrijk dat er fondsen vrijkomen om dit om te zetten naar een algemeen toepasbare behandeling. Dat ziet ook Remko van Leeuwen, beleidsadviseur wetenschap bij het Aidsfonds. “Hoe beter we weten wat er precies in het lichaam gebeurt bij zo’n genezing, hoe meer aanknopingspunten voor een geneesmiddel dat voor iedereen met hiv kan worden ingezet. Eigenlijk wil je het resultaat dat je hier ziet repliceren met een methode die minder ingrijpend is.”
Want ondanks het bestaan van hiv-medicijnen, waardoor je met hiv gezond oud wordt en het virus niet overdraagt, blijft algehele genezing belangrijk. “We zien nu het aantal hiv-infecties op sommige plaatsen in de wereld weer toenemen,” zegt Van Leeuwen. “Nog steeds krijgen tien miljoen mensen met hiv wereldwijd geen medicijnen. Zolang consistente toegang tot hiv-behandeling niet voor iedereen gegarandeerd kan worden, heb je een andere uitweg nodig voor het einde van de epidemie. Breed toepasbare genezing zou echt het einde van hiv (het virus) en aids (de ziekte) inluiden, en het is ontzettend belangrijk dat daarin geïnvesteerd wordt.”
