Zinnige zorg betekent dat je de juiste zorg geeft aan de juiste patiënt op het juiste moment. Dat kan bij verschillende mensen in dezelfde situatie tot zeer verschillende beslissingen leiden. Het is belangrijk dat dokters praten met hun patiënten en samen de beslissing nemen. Daarbij is kwaliteit van leven de leidraad en verwachtingenmanagement de sleutel van het gesprek. Dat stelt hoogleraar en chirurg Patrick Vriens in zijn oratie. Hij werd vorig jaar benoemd tot bijzonder hoogleraar ‘Kwaliteit van leven in de medische setting’ bij het departement Medische en Klinische Psychologie aan Tilburg University.
Artsen en chirurgen hebben en krijgen steeds meer mogelijkheden door innovatieve technieken om mensen te genezen of langer te laten leven. Maar, stelt Patrick Vriens, door te veel te leunen op techniek, komt de vraag van patiënten of een medische ingreep wel bijdraagt aan hun kwaliteit van leven minder aan bod. Daarom is er een intensievere relatie van vertrouwen nodig, vindt hij, tussen dokters en patiënten om een eventuele behandeling te zien in de context van een beter leven van de patiënt.
“De vraag is of een behandeling altijd zinnig is.”
De jongste hoogleraar aan Tilburg University legt uit wat hij verstaat onder ‘kwaliteit van leven’: “De medische wetenschap ontwikkelt en innoveert zich voortdurend, we kunnen zoveel en steeds meer om mensen beter te maken. Artsen gebruiken die kennis, maar zijn gewend vanuit hun eigen referentiekader te denken. De vraag is of een behandeling altijd zinnig is en of die bijdraagt aan de kwaliteit van het leven van een patiënt.”
“Ik ben vaatchirurg, als er een patiënt komt met een been met dichtgeslibde aders, kan ik met een bypassoperatie zorgen dat het been niet geamputeerd hoeft te worden. Maar wat vindt de patiënt er zelf van? Ik had een patiënt die zei: ‘Ik ben al zo vaak in het ziekenhuis geweest voor operaties en dotterbehandelingen, ik werd mijn been! Als ik dat eerder had geweten, dan had ik ervoor gekozen om het been eraf te laten halen en te leren lopen met een prothese.’ Voor een chirurg, zoals ik ben, voelt dat natuurlijk vreselijk. Maar soms moet je als arts op je handen gaan zitten.”
“De kerncompetenties van een arts: beschikbaarheid, beminnelijkheid en bekwaamheid.”
Vervolgt: “Als chirurg moet je heel goed weten wat de patiënt tegenover je wil. En heel belangrijk, er moet vertrouwen zijn. Er wordt wel onderzoek gedaan naar de kwaliteit van leven, maar dat gaat aan de hand van ellelange, generieke vragenlijsten. Die zijn bovendien bedacht door artsen en gaan met name over de gezondheidstoestand. Maar kwaliteit van leven betekent bijvoorbeeld ook dat een vrouw die borstkanker heeft gehad en door innovatieve technieken een borst besparende operatie kreeg, toch liever beide borsten wil laten amputeren omdat haar leven beïnvloed wordt door angst voor kanker. In mijn oratie stel ik dat artsen over meer soft skills moeten beschikken. Beschikbaarheid, beminnelijkheid en bekwaamheid, in die volgorde, dat zijn in mijn ogen kerncompetenties. Iemand die er voor de patiënten is, die voor hen zorgt, vriendelijk, hoffelijk is, met een hand op de schouders. Een patiënt moet weten dat de arts voor hem klaar staat. Het gaat niet alleen om het lijf met de ziekte, je moet elkaar in de ogen kijken en verwachtingen managen. En natuurlijk is die arts innovatief. Voor onze opleidingen zoeken we mensen uit die al die competenties hebben.”
”
“De patiënt bepaalt wat de kwaliteit van leven is.”
Vragenlijsten zijn volgens Patrick Vriens niet voldoende. Licht toe: “Wie bepaalt nou eigenlijk wat die kwaliteit van leven is? Dat doet de patiënt natuurlijk zelf. Mijn collega en filosoof Wim Dubbink voegt daaraan toe: de beste versie van de patiënt. Dat betekent dat hij niet op de operatietafel moet beslissen of een behandeling wenselijk is. Hij of zij moet van tevoren nadenken wat kwaliteit van leven voor hem of haar betekent. Mensen moeten daarvoor ook zichzelf kennen. En artsen ook. Wat is belangrijk in mijn leven? Wat zou ik willen? En in die vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt wordt dan duidelijk wat je van elkaar kunt verwachten.”
“Met alleen technische vaardigheden kom je er niet.”
“Met alleen technische vaardigheden kom je er niet. Tegelijkertijd moet de patiënt op zijn beurt nadenken over zijn toekomst. Daarom pleit ik voor preventie: gezond leven. Je kan het beste zelf zoveel mogelijk doen om uit de medische setting te blijven. Als je slagaderverkalking hebt, is er vaak meer slijtage elders in het lichaam, de zenuwen in je rug, je gewrichten gaan pijn doen. Je kunt dan een bypass doen en de doorbloeding verbeteren, je verandert niets aan de algehele conditie. Dat betekent dus gezond gedrag, niet roken, veel bewegen, life style keuzes maken. Die zijn niet altijd gemakkelijk, gezond eten is duur bijvoorbeeld, niet iedereen heeft geld of ruimte om te sporten. Wij als dokters hebben de maatschappelijke verantwoordelijkheid om aan te sturen op gezonde leefomgeving. Simpele adviezen, bijvoorbeeld, organiseer bordjes in gebouwen met: neem de trap in plaats van de lift.”
“Meer mensen zullen kiezen voor geen behandeling.”
“En ja, die extra inspanningen zullen leiden tot meer belasting van zorgpersoneel en dus meer geld. Maar vergis je niet, door die eerdere uitwisselingen van kennis op basis van vertrouwen, dat verwachtingenmanagement, zullen meer mensen kiezen voor geen behandeling. Als arts moet je de context van de patiënt kennen. Soms willen mensen geen innovatieve technologie, maar een warme deken.”
Actief als opleider
Prof. dr. Patrick Vriens studeerde geneeskunde aan de Universiteit Leiden en promoveerde aan de Universiteit Leiden en Stanford University. Hij is als vaat- en kinderchirurg verbonden aan de vakgroep Chirurgie Midden Brabant in het Elisabeth Tweesteden Ziekenhuis in Tilburg (ETZ). Hij is actief als opleider chirurgie en vervolgopleider vaatchirurgie in het ETZ. Hij had zitting in het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Vaatchirurgie en is onder meer voorzitter geweest van de Centrale Opleidingscommissie in het ziekenhuis.
