Zogeheten ‘warme technologie’ kan mensen met dementie ondersteunen in hun psychosociale behoeften. Myrte Thoolen (*), die kortgeleden haar promotie-onderzoek verdedigde, merkte dat bestaande technologie vaak niet goed aansluit bij de individuele behoeften. Tijdens een intensief samenwerkingstraject met het Pleyade Innovatie Team van zorgorganisatie Pleyade in Arnhem bracht ze de behoeften van mensen met dementie in kaart. Op basis daarvan heeft ze onder meer een kamer ontworpen die zich automatisch aanpast aan de persoonlijke wensen van de persoon die hem betreedt. Ook ontwikkelde ze een muzieksysteem dat mensen met dementie zelf kunnen bedienen en een systeem waarmee ze appjes, filmpjes en audioberichten kunnen ontvangen van dierbaren.

In de afgelopen jaren werkte de promovenda intensief samen met Stichting Pleyade die zorg biedt aan mensen met dementie. Binnen het Pleyade Innovatie Team werkte ze samen met andere onderzoekers, ontwerpers, techneuten, zorg- en welzijnsprofessionals. Tijdens het onderzoekstraject had ze veel direct contact met mensen met dementie en hun dierbaren. “Om me in hen te verplaatsen, begon ik mijn promotie-onderzoek met observaties in een dagbesteding voor mensen met dementie en deed ik mee aan alle dagelijkse activiteiten.”

Rijke verhalen en herinneringen

“Ik weet dat ik thuiskwam na zo’n dag en dacht: ik merk helemaal niet dat deze mensen dementie hebben”, vervolgt ze. “Dat triggerde mij heel erg.” Volgens haar gaan we er vaak vanuit dat mensen door dementie heel erg veranderen en heel veel niet meer kunnen. Maar toen ze met de mensen in gesprek ging, zag ze dat ze vaak nog hele rijke verhalen en herinneringen hebben. “Toen besefte ik: we moeten deze mensen zien zoals ze zijn en daar niet meteen een label op plakken. En we moeten vooral kijken naar wat ze nog wel kunnen en dat versterken, in plaats van te kijken naar wat ze niet meer kunnen.” Dit werd dan ook het uitgangspunt van haar onderzoek.

Warme technologie

Hoewel er in de literatuur veel bekend is over dementie, is de impact daarvan in de praktijk heel verschillend per persoon, merkte ze al snel. Met zogenaamde ‘warme technologie’ kun je mensen met dementie in hun kracht zetten, maar Myrte zag een grote kloof tussen de bestaande technologie en de behoeftes van de individuele mensen met dementie. Haar streven was daarom vanaf het begin om technologie te ontwikkelen die beter afgestemd zou worden op de individuele behoeftes en die zich zou kunnen aanpassen aan de wensen van de gebruiker. Vanuit een positieve benadering ging ze vervolgens kijken: hoe kunnen we de mensen versterken en de beleving van hun dag verrijken, leuke momenten creëren en zo hun levenskwaliteit verbeteren? Door middel van ontwerpend onderzoek heeft ze samen met mensen met dementie uiteindelijk drie systemen ontworpen die ze heeft gepresenteerd in haar proefschrift.

Verschillende interfaces

Bij de warme technologie die Myrte ontwikkeld heeft, wordt veel gebruikgemaakt van media. “Muziek, video en foto’s kunnen het gesprek stimuleren, het emotioneel welbevinden verbeteren en een hele positieve bijdrage leveren aan het oproepen van herinneringen”, vertelt ze. Mensen met dementie hebben echter zelf weinig toegang tot dit soort mediasystemen, zo kunnen ze vaak zelf geen radio aanzetten, laat staan de moderne muzieksystemen zoals Spotify. Door te kijken naar wat ze nog wel kunnen, heeft ze Sentic ontworpen, een muzieksysteem dat mensen met dementie zelf kunnen bedienen.
Het systeem is voorzien van drie verwisselbare interfaces (schakelaars) om tegemoet te komen aan de individuele behoeftes van de gebruiker. Het systeem kan bediend worden met knoppen, “want deze kennen veel mensen nog van vroeger, bijvoorbeeld van oude radio’s”, vertelt Myrthe. Maar er is ook een interface met een zacht oppervlak dat ze kunnen aanraken en daarmee het systeem aansturen. “Als ze met de vingers naar boven bewegen, gaat de muziek harder, als ze naar beneden bewegen wordt het geluid zachter”, legt ze uit. “Een meneer probeerde dat uit en stond helemaal versteld. Hij vertelde meteen enthousiast aan zijn groepsgenoten: ‘Jongens, dat heb ik gedaan!’”

Geen bedieningsfunctie

De laatste interface heeft geen bedieningsfunctie zodat de gebruiker zich alleen op de muziek kan concentreren. De muziek kan ook gepersonaliseerd worden. Door schijven met muziek in de juiste vorm te plaatsen (“dat lukt de meesten wel, bleek tijdens workshops”), kunnen de gebruikers het systeem zelf activeren en muziek naar keuze afspelen.

Beleefkamer

Een ander ontwerp van Myrthe Thoolen bestaat uit een kamer die door de combinatie van verschillende media mensen met dementie op een positieve manier kan stimuleren. Wat deze ‘beleefkamer’ bijzonder maakt, is dat de mediacontent zich automatisch aanpast aan de persoon die er naar binnen loopt. Hierdoor is deze kamer perfect in te zetten in zorginstellingen met veel verschillende bewoners. Via een ketting met bluetoothverbinding wordt herkend wie de kamer betreedt. De beelden, foto’s, video’s en belichtscènes veranderen dan automatisch naar de vooraf ingestelde content, gebaseerd op de persoonlijke voorkeuren.

“De mediacontent personaliseren kan ook een negatief effect hebben op mensen met dementie, want het kan het gevoel van verlies en gemis versterken. We hebben zowel op maat gemaakte als generieke muziek en beelden gecreëerd om te kijken hoe mensen daarop reageren. Dat bleek heel individueel te zijn”, legt Myrte uit. “De een vindt het heel prettig om wat algemene beelden te zien van bijvoorbeeld bloemenvelden of de zee, maar er was een man die een groot fan was van voetbalclub Vitesse, dus hebben we de beleefkamer helemaal in dat thema ingericht, en dat vond hij geweldig.”

LivingMoments

Ook heeft ze LivingMoments ontworpen. Dat is een systeem waarmee mensen met dementie appjes, filmpjes en audioberichten kunnen ontvangen van dierbaren. Appjes worden door het apparaat omgezet in geprinte ansichtkaarten, die op hun beurt geactiveerd kunnen worden in het apparaat.  Via de QR-code herkent het systeem van wie de kaart is en speelt het een audiobericht of een filmpje van dezelfde persoon af. Ook kunnen de ontvangers op de berichten reageren met een emoticon (zoals een duimpje of een hartje), een getypt bericht, een audiobericht of een filmpje. Zo kunnen ze zelf kiezen wat ze prettig vinden. “De een lukt het nog om een bericht te typen, de ander reageert graag met emoticons”, aldus Myrte Thoolen.
Eigenlijk is het systeem een versimpeld alternatief voor Whatsapp. “De meeste mensen met dementie kunnen geen smartphone bedienen. Hun partner laat ze dan berichtjes, foto’s of video’s zien, maar dat gebeurt vaak heel snel en dan wordt de telefoon weer afgepakt”, vertelt Myrte. “Het wordt door een ander bepaald wanneer ze een berichtje te zien krijgen; de eigen regie hebben ze niet meer.”
Uit haar onderzoek is Myrte gebleken dat, naast de mensen met dementie, ook hun sociale omgeving moet worden betrokken in het ontwerpen van technologie. “Want”, vertelt ze, “dankzij dit systeem kunnen mensen met dementie weer zelfstandig contact onderhouden met familie en vrienden. Zelfs de kleinkinderen konden berichtjes sturen en iets terugkrijgen, en zo contact hebben met hun opa of oma met dementie.”
Zo werd het een verrijkende, gedeelde ervaring voor zowel de personen met dementie als hun dierbaren.

Geen businessplan vooralsnog

Er ligt vooralsnog geen businessplan op tafel om de drie ontworpen systemen grootschalig aan mensen met dementie aan te gaan bieden, maar de werkende prototypes blijven in ieder geval in gebruik door de Stichting Pleyade. “Het was een heel dankbaar onderzoek”, vertelt de promovenda tot slot. “Ik vind het belangrijkste dat ik hiermee een positieve bijdrage kan leveren aan het leven van mensen met dementie.”

(*)
Myrte Thoolen is programmamanager bij het lectoraat Jeugd, Gezin en Samenleving van het Centre of Expertise Perspectief in Gezondheid van Avans Hogeschool in Arnhem.
In 2015 studeerde zij af aan de opleiding Communicatie en Multimedia Design bij Avans. In 2016 begon ze met een master aan de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) bij de faculteit Industrial Design om meer kennis en ervaring op te doen over het uitvoeren van mensgericht- en participatief ontwerponderzoek. In 2018 rondde ze haar master af, waarna ze startte met een promotieonderzoek bij de TU/e. In dit promotieonderzoek onderzocht ze hoe sociale technologie te ontwerpen, zodat het beter aansluit bij de behoeften, wensen en mogelijkheden van mensen met dementie.

Printvriendelijk