“Er is geen perfecte voorbereiding mogelijk op een ernstige pandemie. Omdat die nooit helemaal voorspelbaar is. Dus moet je soms noodgedwongen wat pragmatisch zijn. Omdat ook tijdens een pandemie de doelpalen blijven verschuiven. ‘Goed gemanaged’ is geen uitspraak die bij een pandemie past. Er is geen ideaal aantal doden. Zijn er weinig, dan wordt gezegd dat de maatregelen veel te streng waren. Zijn er veel doden, dan is er te laks gereageerd. Ook in het verloop van de pandemie zit een eigen dynamiek. Die eerste maanden zijn een hel. Je tast deels in het duister. Iedereen wil informatie, die dan nauwelijks beschikbaar is. Tegelijkertijd is men blij met maatregelen om de pandemie aan te pakken. In het begin klinkt applaus en worden er lofliedjes over je gemaakt. Maar zo eindigt het nooit. Op het moment dat je wordt toegejuicht, worden ook de messen van de guillotine al geslepen. Het eindigt nooit elegant.”
Het zijn de woorden van de Vlaamse viroloog Marc van Ranst, bekend van krant, radio en tv in een interview met ‘Pulse’, het magazine van de Novio Tech Campus Nijmegen.
Op de vraag of we voldoende voorbereid waren op de covid-pandemie, zegt Marc Van Rans: “Er gebeurt al een heleboel op het gebied van pandemic preparedness, van het voorbereiden op een mogelijke pandemie, maar toch verraste corona ons. Dat we geen effectieve medicijnen tegen het virus hadden, geen goede antivirale middelen, dat was een hele zwakke plek in onze verdediging. Veel onderzoeksaanvragen om die te ontwikkelen waren in de voorafgaande jaren afgewezen. Het had geen prioriteit. De pandemie heeft duidelijk gemaakt dat we wel degelijk een breed gamma aan antivirale middelen nodig hebben of breedspectrum medicijnen die werken tegen meerdere virussen. Natuurlijk kost zoiets veel geld, maar de kosten van een pandemie zijn astronomisch. Daartegen afgezet is het een prima investering. De European Funding Agencies hebben na de pandemie wel initiatieven in gang gezet, maar als ‘veteraan van enkele kleinere pandemieën’, weet ik dat die interesse meestal ook weer snel afneemt.”
Tegen racisme en xenofobie
Informeren en voorlichten is voor Marc van Ranst altijd een onlosmakelijk onderdeel van zijn vak geweest. “Ik ben daar best fier op,” zegt hij. In 2021 kreeg hij er de Loopbaanprijs Wetenschapscommunicatie voor van de Koninklijke Vlaamse Academie van België. Daarnaast schreef hij een aantal kinderboeken over virussen en vaccinatie die bestsellers werden. Ze zijn inmiddels in acht landen vertaald, meest recent in Zuid-Korea. Ook op televisie en in de media is hij al jarenlang een vaste en graag geziene gast die informeert en duidt als het om virussen, vaccins, gezondheid en ziekte gaat.
Menselijk en sociaal
Daarbij laat hij ook zijn menselijke en sociale gezicht inborst spreken. Want een viroloog hoeft zich wat hem betreft niet bij virussen alleen te houden. Integendeel. “Ik heb me – ook toen er nog geen social media waren – altijd uitgesproken tegen racisme en xenofobie. Altijd. En heel consequent. Ook tijdens de pandemie. In België stemt een kwart op een extreemrechtse partij. Wat niet wil zeggen dat het allemaal racisten zijn. Maar op z’n minst wel dat ze racisme niet erg vinden, anders zouden ze er niet op stemmen. Daar mag, nee, moet je stelling tegen nemen. Daar hoef je geen viroloog voor te zijn. Dat is even goed de rol van de pianostemmer, de agent en de leerkracht op de middelbare school. Het is gewoon een deel van waar je als mens voor staat. Men heeft mij nooit kunnen overtuigen dat niet te doen. Dan creëer je waarschijnlijk ook wat ‘antistoffen’ bij mensen die het daar niet mee eens zijn, en okay, dat aanvaard ik.”
Onzin blijven benoemen
De redactie van het magazine herinnert de Vlaamse viroloog aan de venijnige en zelfs levensbedreigende ‘antistoffen’ die gedurende de covid-pandemie bij sommige mensen ontstonden, zoals de bedreiging door de Belgische militair Jürgen Conings. Op 17 mei 2021 steelt hij zware wapens uit de kazerne van Leopoldsburg en later die dag posteerde hij zich enkele uren nabij de woning van Marc van Ranst. De Vlaamse viroloog en zijn gezin werden ondergebracht in een safehouse waar ze wekenlang verbleven, totdat Conings op 20 juni levenloos werd aangetroffen in de buurt van Maasmechelen. Neem dansleraar Willem Engel en enkele anderen die rechtszaken aanspanden en hun volgers die van Ranst via social media bombardeerden met complottheorieën, valse beschuldigingen en bedreigingen. Van Ranst won alle vijf rechtszaken die tegen hem werden aangespannen, maar het was een forse aanslag op zijn tijd en het geloof in eerlijk debatterende tegenstanders. Daarna bleven social media gewoon de continue stroom faciliteren aan voornamelijk anonieme verwensingen en aanvallen. Daarop blijven reageren is vermoeiend, maar hij laat het niet lopen.
“Je moet het blijven zeggen!”
“Je moet het blijven zeggen! Anders krijgen mensen het idee dat fake newsverspreiders in de meerderheid zijn en gelijk hebben. Daarom is het ook niet verstandig om bijvoorbeeld bij de Nederlandse talkshow ‘Op1’ met ze in debat te gaan. Dat is geen afgewogen debat. De kijker denkt al snel dat de waarheid wel ergens in het midden zal liggen, maar die ligt niet in het midden!! Totaal niet! Daarom moet je wel reageren op social media, omdat je anders hele sociale mediaveld aan ‘de wappies’ geeft. En met wappies bedoel ik niet de twijfelende burger, ook niet de niet-gevaccineerde burger. Wappies zijn degenen die onzin verspreiden. Als onzin gewoon onzin is moet je dat ook zo benoemen. Voor degenen die twijfelen moet je die onzin blijven duiden en benoemen. En degenen die zijn vastgeroest ga je nooit overhalen. Voor hen is het een godsdienst geworden. Ga maar eens iemand van godsdienst doen veranderen, dat is een moeilijk proces.”
Onderwijs is het vaccin tegen onzin en complottheorieën
Op de vraag of er een vaccin bestaat tegen aperte onzin en complottheorieën, antwoordt Van Ranst in het Nijmeegse universiteitsmagazine: “Jazeker! Dat noemen we onderwijs! Als we daar meer de wetenschappelijke methode uitleggen, dan zouden mensen beter begrijpen dat er zoiets bestaat als voortschrijdend inzicht. Politici kennen dat verschijnsel goed. Wanneer ze één keer van gedachte veranderen zijn het windvanen, hebben ze geen ruggengraat, zijn ze onbetrouwbaar. Mensen zijn bikkelhard voor politici. Terwijl wetenschappers professionele van-gedachten-veranderaars zijn. Komen er nieuwe data, dan pas je daar je ideeën op aan. Dat wordt heel slecht begrepen en dat zouden we beter kunnen uitleggen. Ook het begrip van getallen en statistiek is vaak slecht ontwikkeld. Het gaat dus zowel om ongecijferdheid als ongeletterdheid. In België is momenteel veel te doen over de leesvaardigheid die achteruit gaat. Gaat dat achteruit, dan ga je makkelijker dingen lezen die er niet zijn, dan val je eerder ten prooi aan iedereen die een uitleg geeft die aantrekkelijk lijkt. Mensen beginnen te geloven dat er alternatieve waarheden zijn. Dat is heel gevaarlijk, want de onlinewereld staat niet los van de fysieke wereld. De dag nadat Conings voor mijn huis had gestaan kreeg je groepen op Facebook en Telegram van meer dan 50.000 mensen die hem steunden en hem een volksheld vonden en zijn doel – mij doden – lovenswaardig vonden. 50.000 mensen die onderschrijven dat het moet gebeuren! Dat verraste me mateloos en dat raakt. Als je maar voldoende mensen hebt wiens kop wordt gek gepraat, dan kan er uiteindelijk eentje zijn die een ‘goede daad’ wil stellen. Die bijvoorbeeld een gynaecoloog gaat doodschieten voor de abortuskliniek. Personen en politieke partijen die zoiets propageren en die oproepen tot tribunalen en moordpartijen zijn niet zonder verantwoordelijkheid.”
(Het volledige interview met Marc van Ranst in ‘Pulse’, het magazine van de Novio Tech Campus Nijmegen is te lezen op https://noviotechcampus.com/news/exclusive-brave-and-bold-in-the-battle-against-fake-news-and-conspiracy-theories-2
