Een nieuwe scheikundige doorbraak maakt het mogelijk om schadelijke eiwitten, die ziektes zoals alzheimer of parkinson veroorzaken, te kunnen meten nog voor ze grote schade aanrichten in het brein. De methode laat dus toe om dementie al vroeg te detecteren. En dat biedt hoop voor de ontwikkeling van medicatie.
Nederlandse scheikundigen zijn er samen met internationale onderzoekers in geslaagd om de groei van de beruchte eiwitklonters voor het eerst direct te kunnen meten, ook in het bloed. Van die eiwitten was al langer geweten dat ze een rol spelen bij ziektes zoals alzheimer, parkinson of huntington.
Maar het grote probleem bij onder meer alzheimer en andere vormen van dementie is tot nu geweest dat het ziekteproces telkens al lange tijd bezig is, voor iemand er iets van merkt.
De schadelijke processen die de hersenen langzaam maar zeker aantasten voltrekken zich dus eerst jarenlang in stilte. En ondertussen bouwen de schadelijke eiwitklonteringen die leiden tot dementie zich langzaam op. Tegen de tijd dat geheugenverlies en andere symptomen zichtbaar worden, is de schade al grotendeels aangericht, wat eventuele behandelingen bij voorbaat bemoeilijken.
Fluorescerende eiwitten
De nieuwe techniek slaagt er nu in om de eiwitten ’te verven’ waardoor ze duidelijker in beeld komen. De techniek heet FibrilPaint en maakt de schadelijke eiwitten fluorescerend en meetbaar in bloed of hersenvocht van patiënten.
Volgens het onderzoeksteam is het zelfs mogelijk om te meten hoe lang de eiwitstructuren of fibrillen zijn, wat aangeeft hoe vergevorderd de ziekte is. Daarmee zou je het verloop van de ziekte tot in detail kunnen volgen, zeggen de wetenschappers van de Universiteit Utrecht en andere onderzoeksinstellingen in het tijdschrift PNAS.
“We konden zulke fibrillen al wel zien onder een elektronenmicroscoop, maar die aanpak werkt heel lastig als je het wil meten in bloed of hersenvocht”, zegt Stefan Rüdiger, hoogleraar Protein Chemistry of Disease aan de Universiteit Utrecht. “Met FibrilPaint kunnen we hun groei nu stap voor stap volgen in vloeistof.”
Mijlpaal
De onderzoekers verwachten dat FibrilPaint kan helpen om de ontwikkeling van geneesmiddelen tegen dementie te verbeteren. “Met onze techniek kunnen we straks veel nauwkeuriger het ziekteverloop volgen, en vaststellen of een behandeling werkt”, zegt collega-chemicus Françoise Dekker.
Voor Stefan Rüdiger is de doorbraak bovendien een persoonlijk hoogtepunt. “Drie jaar geleden beschreef ik het idee voor FibrilPaint al eens toen ik een grote onderzoeksbeurs aanvroeg. Toen werd dat idee afgewezen, omdat het te ambitieus zou zijn. Ik zette echter door, en ging op zoek naar andere manieren om FibrilPaint te ontwikkelen. Dat we nu alsnog zover zijn gekomen, voelt als een echte mijlpaal”, zegt hij.
De onderzoekers hebben inmiddels een start-up opgericht, NeuroTidal Diagnostics. Die zal de verftechniek in de praktijk brengen en laten aansluiten bij klinische studies die een medicijn tegen dementie beogen.
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) lijden wereldwijd ongeveer 55 miljoen mensen aan dementie, en dit aantal zal de komende decennia naar verwachting aanzienlijk stijgen door de vergrijzing van de bevolking.
Waarom vinden we dit goed nieuws?
We vinden dit goed nieuws omdat het nauw aansluit bij SDG 3: Goede gezondheid en welzijn. Deze wetenschappelijke doorbraak maakt het mogelijk om ziekten zoals alzheimer, parkinson en huntington in een veel vroeger stadium te detecteren. Dat vergroot de kans op tijdige behandeling en kan het ziekteverloop vertragen of zelfs voorkomen dat er onherstelbare schade in het brein optreedt. Vroegdiagnose betekent ook minder leed voor patiënten en hun omgeving, en biedt hoop op effectievere medicijnen in de toekomst.
Wat kan jij doen?
- Blijf geestelijk en lichamelijk actief: lezen, bewegen en nieuwe dingen leren helpen je hersenen gezond te houden.
- Eet evenwichtig met veel groenten, fruit, noten en volkorenproducten — de mediterrane voeding is bewezen gunstig voor de hersenen.
- Vermijd roken en overmatig alcoholgebruik, die het risico op hersenaandoeningen vergroten.
- Laat bij twijfel of geheugenproblemen tijdig een arts raadplegen voor een onderzoek.
- Steun of deel initiatieven rond onderzoek naar dementie en neurodegeneratieve ziekten — ze helpen mee aan de ontwikkeling van toekomstige behandelingen.
